Artificiële intelligentie – Leren met de blik op oneindig

Wat is dat toch … AI?

Een zeer eenvoudige samenvatting volstaat als inleiding. De voorbeelden verder in dit document zullen dit begrip verder verrijken.  

Met artificiële intelligentie (AI) imiteert een computer het gedrag van een mens. Zowel de leerkracht als de leerling kunnen zich op die manier laten bijstaan bij hun opdracht. Het is als het ware een derde persoon waarmee we rekening moeten houden en waar we best heel transparant over zijn. Het is er en het zal niet meer verdwijnen. We kunnen niet voorspellen hoe ver en snel dit gaat, daarom stomen we onze leerlingen best klaar, met de blik op oneindig… 

Kansen

De toepassingen van artificiële intelligentie schieten als paddenstoelen uit de grond. Het is moeilijk up-to-date te blijven. Daarom een summiere opsomming van mogelijkheden in enkele categorieën.
Ga ook zelf verder op zoek. Een aantal interessante sites hiervoor zijn: AI Educator Tools: The Future of Learning, Textify AI en There’s An AI For That – The Biggest AI Aggregator (theresanaiforthat.com) 

TEKST genereren 

Voer een conversatie met een chatbot om al je vragen en opdrachten aan te pakken zoals jij dat wil of voor jou een les of toets te ontwerpen (ChatGPT, Khanmigo en Bing).  

AUDIO en/of BEELD genereren 

Instructievideo’s maken op basis van geschreven tekst, die je laat inspreken door een persoon naar keuze (Synthesia). 

Een foto tot leven brengen (Deep Nostalgia ™ ). 

Zelf een afbeelding creëren op basis van jouw (zotte) idee (DALL-E, Stable Diffusion, Midjourney). 

FEEDBACK geven op je leerproces 

Jouw leesvaardigheid (in alle talen) ondersteunen door die woorden die moeilijk  te detecteren, opnieuw voor te doen  en terug te laten inoefenen (Leescoach) 

Jouw gesproken presentatie beoordelen op tempo, uitspraak, intonatie, gepast taalgebruik (Presenter Coach – voorlopig nog alleen Engelstalig) 

Valkuilen

AFLEREN – wat wordt er geleerd? 

Wat zullen we de leerlingen nog aanleren, als de computer bijna alles kan overnemen? Plato zag in het schrift al een gevaar voor het geheugen en de retoriek. Ook het rekentoestel zou ons afleren uit het hoofd te rekenen … Als we de angst laten overheersen, verstarren we. Aanvaarden en er wendbaar mee om leren gaan, is de uitdaging. Plagiaat schuilt om de hoek, maar misschien moeten we onze opdrachten bijsturen. Meer inzetten op tussenstappen en het proces, in plaats van het product, want elk huiswerk kan ten alle tijde gemaakt worden door iemand anders… Beter is AI in te zetten in het proces als bron van inspiratie, als vergelijkingsmateriaal, als aanzet, als een goed(?) voorbeeld om uit te leren.  Door voldoende hulpmiddelen, tussenstappen, feedbackmomenten en zelfreflectie in te bouwen, wordt het eindproduct beter en aangenamer te verbeteren.  

“To steal ideas from one person is plagiarism. To steal from many is research”.
Steven Wright 

DESINFORMATIE – wat wordt er geloofd? 

Wees je bewust van valse informatie, vooroordelen, fouten, eenzijdige berichtgeving die door AI wordt gegenereerd.  

Het bijbrengen van (voor)kennis, kritische blik en mediawijsheid is de taak van onderwijs. Vergelijk daarom altijd verschillende vertalingen, antwoorden, suggesties… en verfijn.  

Maak je leerlingen bewust van hoe de aangeleverde data ervoor kunnen zorgen dat AI discriminerende vooraannames of zogenaamde ‘echokamers’ creëert… Je kan dit samen met je leerlingen ontdekken via de edubox rond artificiële intelligentie van Mediawijs.  

PRIVACY EN MISBRUIK – wat wordt er gedeeld? 

Artificiële intelligentie kan zoals elke nieuwe uitvinding met slechte bedoelingen gebruikt worden. Ga het gesprek ook aan over de ethische kant van de zaak en let op met invoeren van persoonlijke gegevens in die slimme technologie.  

Good practices

Lees hieronder een aantal suggesties om in te zetten op motivatie, taalontwikkeling, zelfregulering, kritische zin en mediawijsheid en de opties om je eigen didactiek efficiënter en effectiever te maken.  

MOTIVATIE 

Leerlingen vinden het waarschijnlijk motiverend als ze voor opdrachten gebruik mogen maken van AI.  

• Werk autonomie in de hand door hen hulpmiddelen te laten gebruiken.  
• Stel duidelijke criteria vooraf en geef mee hoe er waarop beoordeeld zal worden.  
• Stel hoge verwachtingen. In plaats van tien verschillende opdrachten, laat je ze twee- of driemaal zo lang bijsturen aan een derde van het aantal. Niet jij, maar AI geeft feedback om tot een beter eindresultaat te komen en schrijffouten zijn nu echt wel geen optie meer. 
• Hou je leerlingen betrokken door AI uit te dagen voor een wedstrijdje: computer versus mens. Wie schreef welke tekst? 
• Maak je leerlingen competenter door hen te laten bijstaan door AI voor argumenten tijdens een debat.  
• Verrijk je les met AI door en voeg creativiteit aan je opdracht toe, Laat bijvoorbeeld een historisch figuur zelf zijn teksten voorlezen, zoals in dit voorbeeld. 

Figuur 2: Bron: Davila Durendal, G. Deepfake Jesus A.I. – YouTube

TAALONTWIKKELING

Wacht niet  tot leerlingen hun huiswerk, gemaakt door AI indienen. Ga proactief aan de slag. Neem AI mee in de voorbereiding van een schrijfoefening in plaats van de oefening an sich door AI te laten genereren. 

Leer hen wanneer en hoe ze AI het best kunnen inzetten. Bouw daarvoor voldoende tussenstappen en feedbackmomenten in:  

• Zet voorlees- en vertaalsoftware in tijdens het leerproces: de resultaten kunnen als kwaliteitsvoorbeeld (de 10 op 10) dienen, als tegenvoorbeeld of als leermiddel bij de voorbereiding opdat het eindproduct beter wordt.  
• Laat leerlingen verschillende versies van een tekst of vertaling genereren om onderling te vergelijken, erover te reflecteren  en er uit te leren.  
• Laat leerlingen met deze versies landen tot een zelfgemaakt resultaat. Geef er desnoods een persoonlijke toets aan.

Figuur 3: Twee vertaalmodellen vergelijken en verschillen onder de loep nemen.
Waarom worden bepaalde keuzes gemaakt, zoals fout in invoer, zeer tot minder formeel, vrije of letterlijke vertaling?

• Gebruik de gegenereerde teksten om structuren te herkennen of woordenschat op te zoeken. 
• Leer de leerlingen in gesprek gaan met een chatbot. Welke woorden en inzichten hebben ze verkregen. Daag leerlingen uit om via goede vragen de chatbot van het ene onderwerp naar het andere onderwerp te sturen.

ZELFREGULERING 

Hulpbronnen gebruiken en hulp zoeken zijn zelfregulerende vaardigheden. Leer leerlingen AI gebruiken om hun eigen leerproces in handen te nemen: 

• Laat ze op zoek gaan naar kwalitatieve voorbeelden en succescriteria: ‘hoe ziet een formele brief eruit?’ ‘Welke criteria maken een brief formeel?’ 
• Leer ze AI gebruiken om feedback te krijgen op hun antwoord of opdracht.

Figuur 4: Leerling gaat zelf op zoek naar feedback over een toets.

• Leer ze AI gebruiken om zelf toetsvragen te genereren en waarom niet ook meteen de antwoorden? 

Figuur 5: Leerling bereidt zich voor op een toets met de chatfunctie in Bing.

• Willen we de leerlingen opleiden tot professionele toetsenmakers of zullen we ook zelf aan onze vraagstelling sleutelen? Als technologie zo slim wordt, dagen we leerlingen beter uit om dieper na te denken over leerstof en die op een andere manier te benaderen. (“Hoe zou jij hierop gereageerd hebben en waarom…”)

KRITISCHE ZIN EN MEDIAWIJSHEID 

Leer je leerlingen correct om te gaan met artificiële intelligentie. Leer hen ook begrijpen dat artificiële intelligentie afhankelijk is van data die misschien al vooroordelen bevatten. Zo zijn er voorbeelden van op AI gebaseerde rekruteringstools die zichzelf op cv’s uit het verleden had aangeleerd om voor bepaalde jobs mannelijke kandidaten te bevoordelen op vrouwelijke kandidaten.   

• Train je leerlingen om steeds hun bronnen en succesvolle vragen aan AI-modellen (prompts) bij te houden.  
• Leer leerlingen om het resultaat dat AI geeft,  terug te testen door AI. Laat de vertaalde tekst terug vertalen naar de oorspronkelijke taal en controleer of er andere betekenissen zijn ingeslopen. Laat ChatGPT opnieuw de vraag verzinnen bij het antwoord dat AI gaf en vergelijk met de oorspronkelijke vraag.  
• Geef hen de opdracht om AI op een fout te betrappen en geef hen zo het gevoel dat ze slimmer kunnen zijn. 
• Ga in gesprek met elkaar over de door AI gegenereerde teksten en bepaal samen met de leerlingen de kwaliteitskenmerken waaraan de werkstukken van leerlingen moeten voldoen.
• Gebruik AI om reflectievragen te verzinnen over hun online mediagebruik.

Figuur 6: Raadsel van de kinderen. Het juiste antwoord is “het hart van de man klopt niet”, maar van deze woordspeling heeft deze intelligente machine geen kaas gegeten.

DIDACTIEK VAN DE LERAAR 

Gebruik AI om je eigen werk efficiënter EN effectiever te maken. 

• Vraag AI naar een goeie lesopbouw over een bepaald onderwerp. 
• Vraag naar activerende groepswerken met verschillende rolverdelingen.  
• Vraag naar makkelijke manieren om te differentiëren voor een bepaald onderwerp, bepaalde types leerlingen of interesses.  
• Vraag naar goede opdrachten of toetsvragen om een bepaald doel te evalueren.
• Vraag naar mogelijke beoordelingscriteria voor een toets of taak. 
• Laat AI vervolgens die criteria toepassen op de ingeleverde werken. 
• Geef de door AI gegenereerde score terug aan de leerlingen en gebruik de tijd die je zelf niet moest verbeteren om in gesprek te gaan met de leerlingen over die score de betrouwbaarheid ervan.  
• Leer op die manier je leerlingen en hun kennis en vaardigheden echt goed inschatten. 

Figuur 7: Leerkracht laat zich helpen door ChatGPT

Figuur 8: ChatGPT geeft een aantal criteria. Volgende stap kan zijn om hier een rubriek van te laten maken.

RICHTLIJNEN 

Zet je blik op oneindig.  

• Weet dat leerlingen nu al in contact komen met AI (Snapchat) dus introduceer AI liever vandaag dan morgen. Wacht niet tot je moet bijsturen maar oefen samen in het wijs omgaan met media en technologie en zorg zo voor gelijke kansen voor elke leerling 
• Hou en gemotiveerd en maak hen sterker in 21e eeuwse vaardigheden zoals zelfregulering en kritische zin. Focus in de vraagstelling op menselijke waarden als openheid, veerkracht, empathie en nieuwsgierigheid, die steeds belangrijker worden om ons te onderscheiden van machines die steeds slimmer worden. 

Teach by example  

• Laat aan je leerlingen zien hoe jij AI  gebruikt om je didactiek te versterken. Pas opdrachten aan, blijf samen met collega’s zoeken naar nieuwe mogelijkheden, gebruik AI bij zaken waar je zelf tegenaan loopt of te veel tijd in stopt. Wees kritisch, stel hoge verwachtingen en deel je successen met je leerlingen. 

• Laat aan je leerlingen zien hoe jij AI  gebruikt om je werk efficiënter te maken. De vrijgekomen tijd kan je besteden aan wat echt persoonlijk en menselijk is en impact heeft: gesprekken met leerlingen, al dan niet over hun leerproces. 
• Stel ook hoge verwachtingen aan je leerlingen. Leer hen het te gebruiken om hun eindproduct beter te maken.  

Wees transparant 

• Wees transparant over beoordeling. Weet dat je nooit zwart op wit kan bewijzen dat iets geschreven is door AI. . Pas je opdracht zo aan zodat de focus niet meteen ligt op het eindproduct en hou hen gemotiveerd door AI toe te laten en juist in te zetten. Bepaal vooraf (en samen met de leerlingen) de succescriteria. 

• Ga in gesprek met collega’s, leerlingen, ouders over het gebruik van AI. Spreek vooraf duidelijk de randvoorwaarden en criteria af. Voorzie een passage in het schoolreglement (suggestie hieronder) en blijf wendbaar.  

ONDERWIJSDOELEN 

LAGER ONDERWIJS 

Leren leren: 

6     De leerlingen kunnen op hun niveau leren met wil tot zelfstandigheid en kritische zin.  

Informatie- en communicatietechnologie (ICT) 

1     De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken om hen te ondersteunen bij het leren. 

8     De leerlingen kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier te communiceren. 

Nederlands  

4.8/ 6.4   De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken, luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: 

• luister-, spreek-, lees- en schrijfbereidheid; 
• plezier in luisteren, spreken, lezen en schrijven; 
• bereidheid tot nadenken over het eigen luister-, spreek-, lees- en schrijfgedrag; 

SECUNDAIR ONDERWIJS 

Sleutelcompetenties rond burgerschap, digitale competenties, zelfbewustzijn en leercompetenties:  

• De wederzijdse invloed tussen maatschappelijke domeinen en ontwikkelingen en de impact ervan op de (globale) samenleving en het individu kritisch benaderen. 
• Geschikte (leer-)activiteiten, strategieën en tools inzetten om informatie digitaal en niet-digitaal kritisch te verwerven, beheren en verwerken rekening houdend met het beoogde leerresultaat en –proces. 
• Een (onderzoeks-)probleem (v)erkennen en een antwoord of oplossing zoeken gebruikmakend van geschikte (leer-)activiteiten, strategieën en tools. 

• Leeropvattingen, -proces en -resultaten reguleren. 
• Het mentaal welbevinden opbouwen, onderhouden en versterken.